مفهوم شرط پرداخت مهریه توسط ثالث در نکاح (ازدواج) دائم
در عقد نکاح مرد مکلف است تا مالی را تحت عنوان مهریه به زن پرداخت نماید. این امر ازنظر فقهی هم موردتوجه بوده و به این مورد هم اشاره‌شده که شخص ثالثی نیز می‌تواند پرداخت مهریه در عقد نکاح را تعهد نماید. شرط پرداخت مهریه توسط ثالث در نکاح دائم از جنبه قانونی و فقهی صحیح و لازم‌الاجرا است.
شرط پرداخت مهریه توسط ثالث در نکاح بدین معناست که شخص دیگری به جز داماد (زوج) پرداخت مهریه به عروس (زوجه) را تقبل و تعهد می‌کند. این موضوع ازنظر قانونی و فقهی موردقبول است. به‌طور مثال در مواردی پیش می‌آید که پدر و یا یکی از نزدیکان زوج پرداخت مهریه را بر عهده می‌گیرند.
در قانون مدنی ماده خاصی برای تعهد ثالث وجود ندارد، اما طبق ماده 234 قانون‌گذار مقرر کرده که «شرط فعل آن است که اقدام یا عدم اقدام بر یکی از متعاملین یا شخص خارجی شرط شود».
به‌عنوان‌مثال در عقد نکاح زوج به زوجه وعده می‌دهد که مهریه را پدر وی پرداخت خواهد کرد و متعهد می‌شود که وی را برای این کار وادار خواهد کرد. البته این موضوع هم باید در نظر گرفت که پدر زوج می‌بایست به‌عنوان شخص ثالث هنگام عقد نکاح این موضوع را تقبل کرده باشد.
انواع شروط پرداخت مهریه
- شرط بنایی
شرط بنایی شرطی است که قبل از عقد، طرفین نسبت به اجرای آن توافق می‌کنند. اگرچه این شرط درجایی ثبت نشده و تنها به اعتبار یک حرف و سخن است، اما این شرط به نظر برخی از فقها صحیح و قابل‌قبول است.
به‌طور مثال در قدیم برخی از بزرگان و نزدیکان زوج در روستاها در زمان خواستگاری و یا همان بله‌بران خودمان، قبل از خواندن خطبه‌ی نکاح، مالی را به‌عنوان مهریه تعهد و تقبل می‌کردند که جزء شرط بنایی ثالث به‌حساب می‌آمد.
شرط بنایی ازنظر فقهای معاصر نیز قابل‌قبول و لازم‌الاجرا است. بنابراین چنانچه در هنگام خواستگاری و گفتگوی مقدماتی شخص ثالثی به‌غیراز زوج، پرداخت مهریه زوجه را بر عهده بگیرد، (هرچند که در سند ازدواج ثبت‌نشده باشد)، این امر قابل‌قبول و لازم‌الاجرا خواهد بود.
- شرط ابتدایی
ازلحاظ حقوقی شرط ابتدایی به معنای تعهد یک‌طرفه است، به‌عبارت‌دیگر شرط ابتدایی تعهدی است که یکی از طرفین به‌صورت یک‌طرفه در مقابل طرف دیگر بر عهده می‌گیرد. این تعهد نیز تعهدی است که عقد مبتنی بر آن نخواهد بود. به‌طورکلی این شرط می‌تواند در ضمن عقد به‌صورت مستقل ذکر شود.
به‌طورکلی زمانی که شرط ابتدایی موردپذیرش طرف مقابل قرار گیرد، می‌تواند به یک تعهد خارج از عقد و یک قرارداد جداگانه تبدیل شود که لازم‌الاجرا خواهد بود.
بنابراین چنانچه در مجلس خواستگاری و قبل از وقوع عقد شخص ثالثی به پرداخت مهریه متعهد گردد و این تعهد موردقبول طرف مقابل قرار گیرد، می‌تواند در قالب یک قرارداد مستقل از نکاح، اما تابع قوانین آن تحت عنوان شرط ضمن عقد نکاح تلقی و طبق احکام و قانون مربوط به‌شرط ضمن عقد نکاح اجرایی شود.
- شرط بر فعل شخص خارجی(تعهد به فعل شخص ثالث)
مفهوم تعهد به فعل شخص ثالث بدین معناست که مثلاً زمانی که پدر زوج متعهد می‌شود که پرداخت مهریه زوجه را بر عهده بگیرد، زوج نیز در برابر زوجه تعهد نماید که پدرش را برای انجام این کار وادارد. نکته قابل‌توجه اینکه در این نوع از تعهد، فقط دو طرف متعهد می‌شوند (زوج و زوجه)، و شخص ثالث آزاد است که تعهد را تأیید و یا رد کند.
در باب تعهد به فعل ثالث ازنظر حقوقی و فقهی اختلاف‌نظر است. اما طبق قانون چنانچه مهریه به‌صورت عین معین باشد، تضمین آن از سوی ثالث صحیح و لازم الاجرا است.
بنابراین اگر در عقد نکاح در دفتر ازدواج با توافق زوجین شخص ثالثی به‌عنوان اداکننده مهریه تعیین شود، در صورت قبولی موظف به پرداخت مهریه به زوجه خواهد شد. هم‌چنین ممکن است شخص ثالث در قالب شرط ضمن عقد، پرداخت مهریه از جانب زوج به زوجه را تضمین کند، که در این حالت نیز ثالث و زوج در مقابل زوجه مسئولیت تضامنی خواهند داشت.
آیا در صورت انحلال (فسخ) نکاح شرط ضمن عقد نیز از بین خواهد رفت؟
برای پاسخ به این سؤال باید به ماده 246 قانون مدنی مراجعه کرد. طبق این بند از قانون «درصورتی‌که معامله به‌واسطه‌ی اقاله یا فسخ به هم بخورد، شرطی که در ضمن آن تعیین‌شده باطل می‌گردد». طبق این قانون، تعهد شرط ضمن نکاح نیز با انحلال و فسخ نکاح باطل خواهد شد. طبق این قانون شخص ثالث از پرداخت مهریه به زوجه معاف خواهد شد.
تفاوت فسخ (انحلال) نکاح و طلاق چیست؟
طلاق و جدایی هرچند تفاوت چندانی با فسخ و انحلال نکاح ندارد، اما در برخی موارد طلاق تشریفاتی داردکه باید حتماً اجرایی شوند.
تفاوت بارز فسخ نکاح و طلاق در نحوه خواندن خطبه آن است. چنانچه که در طلاق خواندن صیغه‌ی طلاق واجب و ضروری است اما در فسخ نکاح نیازی به خواندن صیغه نیست. در طلاق شهادت دو مرد عاقل و عادل ضروری است درحالی‌که در فسخ نکاح به این کار نیازی نیست.
در طلاق چنانچه نزدیکی صورت نگرفته باشد، نصف مهریه به زن تعلق خواهد گرفت، درصورتی‌که در انحلال و فسخ نکاح، مهریه‌ای به زن تعلق نخواهد گرفت.
چکیده
مهریه حقی است که بر ذمه‌ی زوج بوده و زوج مکلف است که آن را طبق توافق به‌محض خواندن خطبه‌ی عقد در محضر عقد به زوجه پرداخت نماید. شروطی برای نکاح تعریف‌شده که شروط ضمن عقد نکاح نامیده می‌شوند. این شروط در قالب سه شرط بنایی، ابتدایی و شرط بر فعل شخص خارجی(تعهد به فعل شخص ثالث) تعریف شده است.
شرط تعهد به فعل شخص ثالث بدان معناست که شخص ثالثی پرداخت مهریه را بر عهده بگیرد که این امر ازنظر فقهی و حقوقی نیز قابل‌قبول و اجرا خواهد بود. البته تعهد شخص ثالث برای شرط ضمن عقد باید رضایت زوجه را نیز در پی داشته باشد.
نکته قابل‌توجه دیگر اینکه در صورت انحلال و یا فسخ نکاح، شروط ضمن عقد نیز باطل می‌شوند و شخص ثالث از پرداخت مهریه معاف خواهد شد.
