مفهوم شرط باروری و عدم باروری در نکاح
موضوع داشتن یا نداشتن فرزند ازنظر حقوقی قابل‌بحث و بررسی خواهد بود. با پاسخ صریح و روشن، بله به این سؤال که آیا فرزند آوری از آثار نکاح است؟ به این نتیجه خواهیم رسید که فرزند آوری از آثار اولیه نکاح در همه جوامع بشری بوده است.
البته در موارد استثناء، چنانچه یکی از زوجین قصد باروری ندارد می‌بایست در زمان عقد نکاح این موضوع را به‌صورت شفاف و صریح مطرح کند. طرح این موضوع به یکی از شروط ضمنی هنگام نکاح تبدیل می‌شود. طبق قانون زوج و یا زوجه می‌توانند شرط باروری و یا عدم باروری را در هنگام خواندن خطبه‌ی عقد در محضر عقد یا دفتر ازدواج مطرح کنند که جنبه‌ی قانونی و فقهی به خود بگیرد.
شرط باروری و عدم باروری در فقه نیز به‌عنوان شرط عزل و یا عدم استیلاد تعریف‌شده که طبق آن هر یک از زوجین می‌بایست شرط باروری و یا عدم باروری خود را ضمن عقد صریحاً اعلام و توسط عاقد و یا وکیل قانونی در محضر عقد ثبت شود ثبت شود.
شرط عدم فرزند آوری (عدم باروری)
با عقد نکاح زوج و زوجه مکلف می‌شوند که حقوق و تکالیفی را که طبق قانون و فقه بر ذمه‌ی آن‌ها نهاده شده را رعایت کنند. به‌طور مثال تکلیف زوج به پرداخت نفقه، مهریه و زوجه به تمکین، از اصول و قواعد کلی نکاح است که برای تمام زوجین به‌صورت یکسان قابل‌اجرا خواهد بود.
به‌طورکلی ازدواج دارای آثار مالی و معنوی زیادی است. تعهداتی که برخی از آن‌ها به نفع زوج و برخی نیز به نفع زوجه است. ازجمله آثاری که برای نکاح ذکرشده، بحث فرزند آوری و تجدید نسل است که عموماً توجه اکثر مردم و کشورها به این موضوع معطوف است.
در مقابل شرط عدم فرزند آوری وجود داردکه به دو شکل موقتی و دائم در نکاح قید می‌شود. در صحت و اعتبار شرط موقت عدم فرزند آوری تردیدی وجود ندارد چراکه با اصل حقوق و فقه و نیز مصلحت اجتماعی و قوانین مدنی تعارضی ندارد.
اما شرط عدم فرزند آوری دائمی باوجوداینکه در قانون ایران ازنظر اعتبار و صحت با مانعی جدی مواجه نیست، اما نمی‌توان آن را به‌طور کامل معتبر دانست چراکه کاملاً با حقوق مدنی و اجتماعی شخص در تعارض است. این شرط با ذات و اصل نکاح که بقای نسل و فرزند آوری است نیز مخالف است. بنابراین نمی‌توان به‌طور کامل این شرط را رد و یا تأیید کرد، اما در هنگام ثبت این شرط در عقد نکاح می‌بایست توافق زوجین، مصلحت و حقوق مدنی و اجتماعی آن‌ها را نیز در نظر گرفت.
شروط دیگری وجود دارند که شبیه به‌شرط عدم فرزند آوری (عدم باروری) هستند. این شروط تنها ازنظر حقوقی بررسی می‌شوند و ماهیت اجتماعی ندارند. ازجمله این شروط می‌توان به (شرط الزام به فرزند آوری، شرط عدم تمکین یا عدم برقراری رابطه جنسی) اشاره کرد.
ضمانت اجرایی شرط باروری و یا عدم باروری در نکاح
به‌طورکلی فرزند آوری جزء مقتضای عقد نکاح است. شرط منع فرزند آوری به‌صورت یک شرط منفی مادی است که ضمانت اجرای آن مانند شروط ضمن عقد نکاح می‌تواند، اجبار به انجام تعهد، پرداخت خسارت، ایجاد حق فسخ و یا ایجاد حق طلاق و یا هر ضمانت اجرایی دیگری که مورد توافق زوجین است، باشد.
چنانچه شرط مذکور نقض گردد، در حقوق و تعهدات زوجین تأثیرگذار خواهد بود. به‌طور مثال اگر زوج این شرط را هنگام عقد نکاح پذیرفته باشد، ولی پس از مدتی آن را نقض نماید، زوجه می‌تواند طبق قانون حقوق مادی و معنوی مورد شرط را از زوج مطالبه نماید.
چکیده
چند نکته مهم در باب شرط باروری و عدم باروری
- شرط فرزند آوری شرطی تأکیدی و صحیح است چراکه بنای عقد نکاح به‌ویژه نکاح دائم «باروری و فرزند آوری» است.
- شرط عدم فرزند آوری در نکاح موقت صحیح است اما در نکاح دائم معتبر و صحیح نیست چراکه به اصل اقتضای عقد نکاح که فرزند آوری است توجه نشده و حقوق مدنی و اجتماعی شخص را نیز در نظر نگرفته است.
- اجرای شرط عدم باروری در نکاح به شرایط متعددی بستگی دارد. به‌طور مثال شرط عدم فرزند آوری درصورتی‌که منجر به عقیم‌سازی دائمی فرد شود، صحیح نیست.
- چنانچه شرط عدم باروری برای سلامت فرد مضر باشد و یا از روش حرام و غیرمجاز اجرایی شود، باطل است.
- به‌طورکلی شرط عدم باروری دائم در نکاح دائم قابل‌قبول و صحیح نیست مگر اینکه محدود به داشتن چند فرزند و یا برای چند سال و یا چند ماه تعیین‌شده باشد.
